ફિલમની ચિલમ..... ૧૬ માર્ચ, ૨૦૧૪

“આયા હોલી કા ત્યોહાર ઉડે રંગ કી બૌછાર...”

 આ સપ્તાહે હોળી છે અને તેથી વાજબી રીતે જ રેડીયો-ટીવી ઉપરથી “આયા હોલી કા ત્યોહાર ઉડે રંગ કી બૌછાર...” (નવરંગ)થી લઇને “હોલી કે દિન દિલ ખિલ જાતે હૈં રંગોં સે રંગ મિલ જાતે હૈં...(શોલે) જેવાં સદાબહાર ‘હોલી ગીતો’ દિવસભર સંભળાતાં રહેવાનાં. હોળીનું મહત્વ  નિમિત્તે ફિલ્મોની વાર્તામાં વળાંક પણ કેવા કેવા આવતા હોય છે? ‘દામિની’માં બળાત્કારની ઘટના બને કે ‘ડર’માં શાહરૂખ રંગોથી ચિતરાયેલા પોતાના ચહેરે જુહીને રંગે અને પછી સની દેવલ તેની પાછળ પડે એ હોળીના યાદગાર સીન્સ ગણાય. 

જ્યારે ‘શોલે’માં  ‘હોલી કબ હૈ? કબ હૈ હોલી...” એમ પૂછતો ‘ગબ્બર’ તેનો હુમલો હોલીની ઉજવણી દરમિયાન જ કરે છે ને? પરંતુ, આપણે આ હોળીએ એક નવો જ એંગલ લઈને ફિલ્મી કવિતામાં ‘રંગ’ શબ્દને વણી લઇને કરાયેલી રચનાઓ યાદ કરીએ. તેની મઝા એ હશે કે તેમાં માત્ર ગુલાલ જેવા ભૌતિક રંગની જ વાત નહીં હોય, એમાં વિવિધ લાગણીઓની રંગછટા પણ માણવા મળશે. 

ટૂંકમાં, અહીં માત્ર ‘રંગ’ શબ્દથી શરૂ થતાં  “રંગ ભરે બાદલસે...ઓ મેરી ચાંદની”, “રંગ ઔર નૂર કી બારાત કિસે પેશ કરું...” (ગઝલ) કે પછી “રંગ રંગ કે ફૂલ ખિલે મોહે ભાયે કોઇ રંગ ના... અબ આન મિલો સજના..” (આન મિલો સજના) જેવાં જ ગાયનો નહીં, પણ ગીતના કમસેકમ મુખડામાં, અર્થાત શરૂઆતની પંક્તિઓમાં, ક્યાંય પણ ‘રંગ’ શબ્દનો ઉપયોગ થયેલો હોય એવી કેટલીક રચનાઓ જોઇશું. એવા લીસ્ટમાં ‘જહોની મેરા નામ’નું “હુસ્ન કે લાખો રંગ, કૌન સા રંગ દેખોગે...” કે પછી ‘રોટી’ના “ગોરે રંગ પે ન ઇતના ગુમાન કર,...”થી પણ ‘રંગ’ જામી શકે.  

‘રંગ’ને કેન્દ્રમાં રાખીને લખાયેલાં ગીતોમાં હોળીના દિવસોમાં પીવાતી ભાંગને ગ્લેમરાઇઝ કરતા ગીત “ખાઇકે પાન બનારસવાલા...”ની શરૂઆતમાં લખાયેલા અન્જાનના શબ્દો “ભંગ કા રંગ જમા હો ચકાચક, ફિર લ્યો પાન ચબાય...” હોય કે પછી ‘પ્રેમનગર’માં રાજેશ ખન્નાના મુખે ગવાતા શબ્દો, “યે લાલ રંગ કબ મુઝે છોડેગા?....” હોય કવિઓએ ‘રંગ’ની કેટકેટલી છટાઓ બતાવી છે? એવી એક સરસ ડિઝાઇન આનંદ બક્ષીએ ‘કટી પતંગ’ના ગીત “આજ ન છોડેંગે અબ હમજોલી, ખેલેંગે હમ હોલી...”માં શબ્દોથી દોરી હતી. બક્ષીબાબુ લખે છે, “અપની અપની કિસ્મત હૈ કોઇ હંસે કોઇ રોએ, રંગ સે કોઇ અંગ ભીગોએ, રે કોઇ અસુવન સે નૈન ભીગોએ..!” વિધવા નાયિકા (આશા પારેખ)ને એ પંક્તિઓ કેવી ફિટ થાય અને કવિતા પણ કેવી ઉમદા થઈ. 

 

કે પછી  ‘દુલ્હન એક રાત કી’ના એક ગીત “મૈને રંગ લી આજ ચુનરિયા સજના તેરે રંગ મેં...”માં એક જ પંક્તિમાં શાયર  રાજા મેહંદી અલી ખાન ‘રંગ’ શબ્દને ક્રિયાપદ અને નામ બન્ને સ્વરૂપમાં વાપરી બતાવે. તો શૈલેન્દ્ર વળી ‘એક ગાંવ કી કહાની’માં લખશે “રાતને ક્યા ક્યા ખ્વાબ દિખાયે, રંગ ભરે સો જાલ બિછાયે,...”  અને એ જ રંગને ‘આનંદ’ જેવા સદા આશાવાદી નાયક માટે મેઘધનુષી કલ્પીને ગુલઝારની કલમમાંથી ટપકે મુકેશનું ગીત “મૈને તેરે લિયે હી સાત રંગ કે સપને ચુને...”. 

તો સામી બાજુ શહીદે આઝમ ભગતસિંગની ઓળખ જેવા બની ચૂકેલા ગીત “મેરા રંગ દે બસંતી ચોલા...”નો પણ દાખલો છે જ. અહીં એ જ પંક્તિ ત્રણ અલગ અલગ મ્યુઝિક ડીરેક્ટરોના હાથે કેવી માવજત પામે છે તે જોવા મળે છે.  એ. આર. રેહમાન ‘ધી લીજેન્ડ ઓફ ભગતસિંગ’માં સોનુ નિગમ તથા મહંમદ વારીસ પાસે અને આનંદ રાજ આનંદ ‘૨૩ માર્ચ, ૧૯૩૧...”માં ઉદિત નારાયણ, હંસરાજ હંસ પાસે એ પંક્તિ ગવડાવે છે. એ બધી આવૃત્તિઓના મૂળમાં હતી ‘શહીદ’ માટે પ્રેમધવને સર્જેલી ધૂનમાં રફી સાહેબે ગાયેલું દેશભક્તિનું અમર ગીત.
 

રાષ્ટ્રભક્તિના રંગને મનોજ કુમારની જ ‘પૂરબ ઔર પશ્ચિમ’ના એક ગીતમાં ભારત દેશને દુલ્હન કહીને ઇન્દીવરે રાષ્ટ્રધ્વજના ત્રણ રંગ પૂરી બતાવ્યા.... “દુલ્હન ચલી, હો પહન ચલી, તીન રંગ કી ચોલી...”  તો નવપરિણીતાને સાહિર ‘મુઝે જીને દો’ના આશા ભોંસલેએ ગાયેલા ગીતમાં શણગારની સલાહ આપતાં કહે છે, “માંગમેં ભર લે રંગ સખી રી...” અને એ જ શાયર ‘કભી કભી’માં નાયિકાનાં વખાણ કરવા રંગને ઉપયોગમાં લઇને કહેશે, “તેરા ફૂલોં જૈસા રંગ...”   

નારી સૌન્દર્યને ઇન્દીવર શુધ્ધ હિન્દીમાં આમ વર્ણવે,“મોતી જૈસા રંગ, અંગમેં રસ કા સાગર લેહરાયે....” (આંસુ ઔર મુસ્કાન) એ જ રીતે પોતાના ગૌર વર્ણની અદલા-બદલી કરી લેવા માગતી ‘બંદિની’ની નાયિકાના મુખે ગુલઝારની પ્રથમ ફિલ્મી કવિતા “મોરા ગોરા અંગ લઇ લે, મોહે શ્યામ રંગ દઇ દે....”  માં પણ ‘રંગ’ જ કેન્દ્રમાં હતોને? જ્યારે લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલની પહેલી ફિલ્મ ‘પારસમણી’નું  સૌથી જાણીતું બનેલું ગીત “હંસતા હુઆ નુરાની ચેહરા, કાલી ઝુલ્ફેં રંગ સુનેહરા...” પણ રંગથી જ સજેલું હતું.

તો વળી ‘તક્ષક’ માં હીરોઇન કહેશે “મુઝે રંગ દે.... હાં રંગ દે... અપની પ્રીત વિચ  રંગ દે..”  એ જ પ્રમાણે ‘પ્રેમ પૂજારી’માં નીરજની કવિતા ગાતી નાયિકા (વહીદા રહેમાન) તો છેલછબીલા હીરો (દેવ આનંદ)ને ‘‘રંગીલા રે...” એમ સંબોધીને ગાઇ ઉઠશે “તેરે રંગમેં યું રંગા હૈ મેરા મન...”  દેવ - વહીદાની એ જ જોડી માટે ‘ગાઇડ’માં શૈલેન્દ્ર કેવો રંગ ભરે છે? “તેરે મેરે સપને અબ એક રંગ હૈ...”!  પણ રંગ-કવિતા જીવન સાથે જોડાય ત્યારે મળતી તત્વદર્શી રચનાઓ? “યે જીવન હૈ, ઇસ જીવન કા યહી હૈ રંગ રૂપ...” (પિયા કા ઘર), “દો રંગ જીવન કે ઔર દો રાસ્તે...” (દો રાસ્તે), “યે દુનિયા પતંગ, નીત બદલે યે રંગ, કોઇ જાને ના ઉડાનેવાલા કૌન હૈ...” (ફિલ્મ-‘પતંગ’)

આમ, ફિલ્મ સંગીતમાં તો ‘રંગ’ના એટલા બધા રંગ છે  કે તેને જે રીતે છાંટવા હોય એ રીતે છાંટી શકાય પરંતુ, હોળી-ગીતોની વાત જ નિરાળી હોય છે. એટલે આજે ચારે તરફ વાગતાં “રંગ બરસે ભીગે ચુનરવારી રંગ બરસે...” (સિલસિલા)  અને “હોરી ખેલે રઘુબીરા...” (બાગબાન) જેવાં ભારતીય ઢબે અમિતાભ બચ્ચનના કંઠે ગવાતાં ગીત, અમિતાભની ‘વક્ત...’માં “ડુ મી એ ફેવર, લેટ્સ પ્લે હોલી...” એમ વેસ્ટર્ન સ્ટાઇલમાં ગાતાં અક્ષય-પ્રિયંકા અને રણબીર-દીપિકાનું નશો ચઢાવી દે એવું ‘યે જવાની હૈ દીવાની’નું મસ્તીભર્યું  “બલમ પિચકારી, જો તુને મુઝે મારી...” સાંભળતાં સાંભળતાં સૌને ‘હોલી મુબારક’!