ગુલઝારની ગંભીર નોંધ લેવાયાનું વરસ!

૧૯૬૯નું વરસ આમ તો  લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલનું પણ કહી શકાય એવું હતું. તે વર્ષે તેમને ફિલ્મફેર એવોર્ડ ‘જીને કી રાહ’ માટે મળ્યો હતો, જે ટીકાનું કારણ પણ બન્યો હતો. તે સાલ એસ.ડી. બર્મને ‘આરાધના’ જેવું સુપર ડુપર આલ્બમ આપ્યા છતાં ફિલ્મફેર એવોર્ડ ‘જીને કી રાહ’ માટે ‘એલ.પી.’ને અપાતાં વિવાદ થયો હતો. એ સાચું કે તેમાં “એક બન્જારા ગાયે...”, “ચંદા કો ઢૂંઢને તારે નીકલ પડે.....”, “આપ મુઝે અચ્છે લગને લગે...” અને સૌથી લોકપ્રિય એવું “આને સે ઉસ કે આયે બહાર....બડી મસ્તાની હૈ, મેરી મેહબૂબા...” જેવાં ગીતો હતાં. પરંતુ, ‘આરાધના’ની રચનાઓ અને તેની લોકપ્રિયતા સામે એ કશું જ ના કહેવાય. એવોર્ડને લાયક તો નહીં જ.

એક વરસમાં સૌથી વધુ હીટ ગાયનો આપવાનો પુરસ્કાર આપવાનો હોત તો લક્ષ્મી-પ્યારેને ચોક્કસ મળી શક્યો હોત. કેમ કે તેમનાં ‘ધરતી કહે પુકાર કે’, ‘સાજન’, ‘માધવી’, ‘જિગરી દોસ્ત’, ‘અન્જાના’, ‘વાપસ’ જેવાં હીટ આલ્બમ હતાં. એ દરેકનાં એકાદ બબ્બે ગાયનો જ યાદ કરીએ તો પણ કેવો મધુરો વરસાદ થાય! જેમ કે  ‘અન્જાના’માં “રિમઝિમ કે ગીત સાવન ગાયે...” “કે જાન ચલી જાયે જિયા નહીં જાય...”, તો ‘ધરતી કહે પુકાર કે’નાં “જે હમતુમ ચોરી સે બંધે ઇક ડોરી સે...”, “જા રે કારે બદરા, બલમા કે પાસ...” અને મુકેશનું “ખુશી કી વો રાત આ ગઇ...”! તમે ‘જિગરી દોસ્ત’નું “રાત સુહાની જાગ રહી હૈ ધીરે ધીરે ચુપકે ચુપકે....” યાદ કરો કે પછી ‘મેરી ભાભી’ જેવી અત્યારે સાવ અજાણી લાગતી ફિલ્મનું લતા મંગેશકરનું અનમોલ ગીત “પવન ઝકોરા સંગ મેરે ગાયે...” સાંભળો ક્યાંય કચાશ ના લાગે. એ જ રીતે ‘સાજન’ અને ‘વાપસ’નાં ડ્યુએટ “રેશમ કી ડોરી....” અને “એક તેરા સાથ હમ કો દો જહાં સે પ્યારા હૈ...” એમ લીસ્ટ લંબાયે જ જશે અને તે ‘માધવી’ના ક્લાસિકલ ભક્તિ ગીત “સાંઝ સવેરે અધરોં પે મેરે બસ તેરા હી નામ...” સુધી પહોંચશે. વચમાં ‘સાધુ ઔર શૈતાન’નું “નંદલાલ ગોપાલ દયા કર કે..” અને ‘આંસુ બન ગયે ફૂલ’નું “જાને કૈસા હૈ, મેરા દીવાના...” જેવું કિશોર લતાનું યુગલ ગીત વગેરે સંખ્યાબંધ ગાયનો તો ગણવાનાં અને ગણગણવાનાં બાકી રહે!

૧૯૬૯નું એ વરસ ગાંધીજીની જન્મ શતાબ્દીનું હતું અને તે દિવસોમાં સિનેમા સાંપ્રત જીવનનો કેવો ભાગ હતું તેનો દાખલો એટલે ‘બાલક’  ફિલ્મનું “સુન લે બાપુ યે પૈગામ, મેરી ચિઠ્ઠી તેરે નામ...”!   ‘બાલક’ બની પડદા ઉપર આ કવિતા ગાતી બાળ કલાકાર સારિકા અને કમલહસનની દીકરી શ્રુતિ હસન પણ આજે તો બાળક નથી રહી! પરંતુ, દત્તારામના સંગીતમાં સુમન કલ્યાણપુરે ગાયેલી કવિવર ભરત વ્યાસની રચનાના આ શબ્દો આજે પણ કેટલા પ્રસ્તુત છે... “કાલા ધન કાલા વ્યાપાર, રિશ્વત કા હૈ ગરમ બાજાર...
તેરે અનશન સત્યાગ્રહ કે બદલ ગયે અસલી બર્તાવ”! 

તો સોનિક ઓમીની ‘બેટી’ ફિલ્મમાં મુકેશનું ગીત “યે ક્યા કિયા રે દુનિયાવાલે...” અને એક નાની ફિલ્મ ‘પૂજારિન’માં પણ મુકેશના સ્વરમાં એન.દત્તાની એક મધુર રચના “મેરા પ્રેમ હિમાલય સે ઊંચા...” ’૬૯ની જ દેન છે. તે સાલ મદન મોહને પણ ‘ચિરાગ’માં “તેરી આંખોં કે સિવા દુનિયા મેં રખ્ખા ક્યા હૈ...” જેવા દીપ પ્રગટાવ્યા હતા.

જ્યારે રવિની ફિલ્મોમાં તે વરસે ‘એક ફૂલ દો માલી’ (મન્નાડેના સ્વરમાં “તુઝે સૂરજ કહું યા ચન્દા....”), ‘અનમોલ મોતી’ (મહેન્દ્રકપૂરનું “અય જાને ચમન તેરા ગોરા બદન...”) અને ‘ડોલી’ (“કિસ ને સાથ નિભાયા...) હતી. પરંતુ, ૧૯૬૯ હેમંતકુમારના મ્યુઝિકથી મઢેલી ‘ખામોશી’ને લીધે પણ સ્મૃતિમાં જડાઇ ગયેલી છે. ‘ખામોશી’માં ગુલઝારનાં ગીતોના શબ્દોએ તે સમયે એ નવા કવિની નોંધ લેવા સૌને મજબૂર કર્યા હતા. તેમના ઓફબીટ લવ સોંગ “હમને દેખી હૈ, ઉન આંખોં કી મહકતી ખુશ્બુ...” અને તેના અમર શબ્દો, “સિર્ફ એહસાસ હૈ યે રૂહ સે મેહસુસ કરો, પ્યાર કો પ્યાર હી રહને દો કોઇ નામ ન દો...”

વળી, ફિલ્મનું નામ ટાઇટલ ગીતની પહેલી પંક્તિમાં જ આવી જાય (“સાજન સાજન પુકારું ગલિયોં મેં...” કે પછી “ડોલી ચઢ કે દુલ્હન સસુરાલ ચલી...”) એવી ફિલ્મી પરંપરાને તોડીને તેમણે ફિલ્મનું શિર્ષક ‘ખામોશી’ અંતરામાં લખ્યું!

“પ્યાર કોઇ બોલ નહીં, પ્યાર આવાઝ નહીં,
એક ખામોશી હૈ સુનતી હૈ કહા કરતી હૈ,
ન યે બુઝતી હૈ, ન રૂકતી હૈ, ન ઠહરી હૈ કહીં, 

નૂર કી બુન્દ હૈ સદીયોં સે બહા કરતી હૈ..”
પ્રેમની એ ફ્રેશ વ્યાખ્યા.... ‘નૂર કી બુન્દ હૈ...” દિવ્ય તેજનું ટીપું! ક્યા બ્બાત... ક્યા બ્બાત!!
 

એવો જ એક પ્રયોગ તેમણે કિશોરકુમારે ગાયેલા ગીત “વો શામ કુછ અજીબ થી, યે શામ ભી અજીબ હૈ...”માં કરી બતાવ્યો હતો. તેમાં બન્ને અંતરામાં એક જ સરખા શબ્દો ઉપયોગમાં લઇને કવિતા કરી હતી. (પહેલા અંતરામાં કહે છે, “ઝૂકી હુઇ નિગાહ મેં, કહીં મેરા ખયાલ હૈ...” અને બીજામાં લખ્યું “મેરા ખયાલ હૈ અભી ઝૂકી હુઇ નિગાહ મેં...”!)

તો ‘તુમ પુકાર લો...” પણ હેમંતદા જે ઘેઘૂર અવાજે તે ગાય છે અને સાથે વ્હીસલનો સરસ ઉપયોગ કરે છે, તેને લીધે આજે પણ એ અવિસ્મરણીય  છે... ’૬૯ના મ્યુઝિકની જેમ જ! 

 એક આડવાત: જે દિવસોમાં રાજેશખન્નાની ‘ખામોશી’, ‘આરાધના’, ‘ડોલી’, ‘ઇત્તેફાક’, ‘દો રાસ્તે’  ચાલતી હતી તે જ વર્ષે ‘સાત હિન્દુસ્તાની’  આવી હતી જેનાં ૭ મુખ્યપાત્રો પૈકીના એક અમિતાભ હતા. સોચો ઠાકુર!