૧૯૯૦ (૨) : જૂના સંગીતકારો માટે અગ્નિપથ!

સૌ પ્રથમ તો ગયા વખતે પૂછેલા સવાલનો જવાબ:  ‘સૈલાબ’ના ગાયન “હમ કો આજકલ હૈ..”નાં ગાયિકા લતા આશા કે અનુરાધા અથવા અલકા નહતાં. પણ અનુપમા દેશપાંડેએ તે ગીત ગાયું હતું. વાચક મિત્રો પૈકીના અમિત ગુડકાએ એવી પણ માહિતી ઉમેરી છે કે આ ગાયન મૂળે તો આશા ભોંસલે માટે નક્કી કરાયું હતું. પરંતુ, કોઇ કારણસર તે ઉપસ્થિત રહી ના શક્યાં અને અનુપમાજી પાસે ગવડાવાયું; પછીથી આશાજી પાસે ડબ કરાવી લેવાની ગણત્રીએ. જો કે ગીત એટલું સરસ ગવાયું અને રેકોર્ડ થયું કે પછી અનુપમા દેશપાંડેના સ્વરમાં જ રખાયું. એવા નવા નવા ગાયકો કલાકારો માટે એ વરસ જ ખાસ્સું શુકનિયાળ હતું અને જૂના જોગીઓ માટે અગ્નિપથ સમાન! 

કેમ કે સંગીતકારોમાં સૌથી વ્યસ્ત એવા જૂના અને જાણીતા તથા મારા તો અંગત રીતે અત્યંત પ્રિય એવા લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલની તે સાલ ૨૦ જેટલી ફિલ્મો આવી હતી અને છતાં એક માત્ર ‘અગ્નિપથ’ને બાદ કરતાં કોઇ ફિલ્મનું સંગીત તો ઠીક નામ પણ યાદ રહે એવું નહતું. જુઓ આ યાદીમાંથી કોઇ પિક્ચરનું નામ તેના મ્યુઝિક માટે તમને યાદ આવે છે ખરું?.... ‘કયામત કી રાત’, ‘આતિશબાજ’, ‘શેષનાગ’, ‘પ્યાર કા કર્ઝ’, ‘વીરુદાદા’, ‘કાનૂન કી જંજીર’, ‘આઝાદ દેશ કે ગુલામ’, ‘પતિ પરમેશ્વર’, ‘ઇજ્જતદાર’, ‘ક્રોધ’, ‘હાતિમતાઇ’, ‘પતિ પત્ની ઔર તવાયફ’, ‘હમસે ના ટકરાના’, ‘જીવન એક સંઘર્ષ’, ‘શેર દિલ’, ‘પ્રતિબંધ’ ‘અંબા’ અને ‘જમાઇ રાજા’!

તો એક સમયે ‘એલ.પી.’ને સખ્ખત સ્પર્ધા આપનાર ‘આર. ડી.’ની તો તે સાલ માત્ર ત્રણ જ ફિલ્મો રજૂ થઇ અને તે પણ ‘ચોર પે મોર’, ‘દુશ્મન’ અને ‘જીને દો’! એકેય ના સંગીત માટે પંચમદાના ચુસ્તમાં ચુસ્ત ફેનને પણ કોઇ ઘંટી ના બજી શકે. રાહૂલબાબાના કેસમાં તો અજય શેઠ સરખા અભ્યાસી મિત્રએ આપેલી વિગત મુજબ પંચમદાને ૧૯૮૬થી હાર્ટ ટ્રબલ હતી અને ૧૯૮૯માં બાય પાસ સર્જરી કરાવી હતી. તેથી કામ પર અસર પડવી સ્વાભાવિક હતી. જ્યારે જૂના જોગી જ કહી શકાય એવા નૌશાદ સાહેબ ‘આવાઝ દે કહાં હૈ’માં મુન્ના અઝીઝ અને અનુરાધા પૌડવાલને લ ઇને હાજર હતા, તે સાલ. પરંતુ, કોઇ પ્રતિસાદ ના મળ્યો! એવા જ અન્ય સિનીયર સંગીતકાર ખય્યામનું સંગીત ‘જાનેવફા’માં હતું, જે પણ કોણ જાણે ક્યારે આવ્યું અને ક્યારે દફા થઇ ગયું. કલ્યાણજી આણંદજીની ‘સીઆઇડી’ પણ ક્યાં છુપાઇ રહી ખબર ના પડી.

એવું જ અગાઉના વરસે સલમાનખાનની પ્રથમ ફિલ્મ ‘મૈને પ્યાર કિયા’ના મ્યુઝિકથી ધૂમ મચાવનાર રામ લક્ષ્મણ ‘પુલિસ પબ્લીક’ જેવું આલ્બમ લાવ્યા હતા, જેને સૂરની અદાલતમાં જામીન પણ મળવા મુશ્કેલ હતા. કોનું કોનું દુખડું રડવુ? તે વરસે અનુ મલિક પણ ‘આવારગી’ સાથે ઉપસ્થિત હતા અને તે ચર્ચામાં પણ રહી. પરંતુ,  ગુલામ અલીની ગઝલ “ચમકતે ચાંદ કો…” ની ધૂન અંગેના વિવાદને કારણે અને તેમાંય છેલ્લે તો એ જ સાબિત થયું કે તેની તર્જ ગુલામ અલીની હતી!

જો કે આટલાં બધાં વિસરવા યોગ્ય આલ્બમ્સની વચ્ચે પણ રાજેશ રોશને મહેશ ભટ્ટની ‘જુર્મ’માં એક એવું ગાયન સર્જ્યું, જે આજે પણ એટલા જ ભાવથી ગવાય છે. એ ગીત એટલે? “જબ કોઇ બાત બિગડ જાયે, જબ કોઇ મુશ્કિલ પડ જાયે, તુમ દેના સાથ મેરા ઓ હમનવાં….”!  તે વરસની રાજેશ રોશનની ‘કિશન કન્હૈયા’માં ‘રામ ઔર શ્યામ’ની માફક જ સરખા દેખાતા બે ભાઇઓની -ડબલ રોલની- વાર્તા હતી. મઝાની વાત એ હતી કે જેમ ‘રામ ઔર શ્યામ’માં છેલ્લે “રામ કી લીલા રંગ લાઇ, શ્યામને બંસી બજાઇ…” એવું ગીત હતું તો અહીં ‘કિશન કન્હૈયા’માં પણ અનિલ કપૂર માટે એવું જ ગાયન હતું… “સુટ બુટ મેં આયા કન્હૈયા બેન્ડ બજાને કો…”!

૧૯૯૦માં આવેલી ‘શિવા’નું સંગીત બહુ યાદગાર નહતું. પરંતુ, એ રામ ગોપાલ વર્માની હિન્દી ફિલ્મોમાં એન્ટ્રીનું પિક્ચર હતું. કોલેજ કેમ્પસની ગુંડા ગર્દીથી શરૂઆત કરીને રામુએ પછીનાં વરસોમાં તો ‘સત્યા’, ‘કંપની’ અને ‘સરકાર રાજ’ જેવી અંડરવર્લ્ડ અને રાજકારણની સાંઠગાંઠની કૃતિઓ આપી. તેમજ ‘રંગીલા’ જેવું એ. આર. રેહમાનનું મ્યુઝિકલ આલ્બમ પણ આપ્યું. તે વરસે ’૯૦માં ઓ.પી.નૈયર માટે “તારીફ કરું ક્યા ઉસ કી જિસને તુમ્હેં બનાયા…” જેવાં કેટલાંય ગીતો લખનારા એસ.એચ. બિહારી અને ‘પારસમણી’માં “હંસતા હુઆ નુરાની ચેહરા…” જેવાં સુપર હીટ સોંગ્સના ગીતકાર અસદ ભોપાલીનું નિધન થયું હતુ.

તે ઉપરાંત મૃત્યુએ એસ. મુકરજી અને વ્હી. શાંતારામ સરખા ધરખમ સર્જકો પણ છીનવી લીધા, જેમની ફિલ્મોમાં સંગીતનું એક આગવું જ મહત્વ રહેતું. શશધર મુકરજી તો આશા પારેખની પ્રથમ ફિલ્મ ‘દિલ દેકે દેખો’થી આવેલાં આપણાં મહિલા મ્યુઝિક ડીરેક્ટર ઉષા ખન્નાને તક આપનારા પ્રોડ્યુસર. જ્યારે શાંતારામજીની ફિલ્મોની આ યાદી જ તેમની સંગીતની સુઝને દર્શાવવા કાફી થશે…‘દો આંખેં બારહ હાથ’ (અય માલિક તેરે બંદે હમ...), ‘નવરંગ’ (આધા હૈ ચન્દ્રમા રાત આધી...), ‘સેહરા’ (તુમ તો પ્યાર હો ઓ સજના...), ‘ઝનક ઝનક પાયલ બાજે’ (નૈન સોં નૈન નાહી મિલા....), ‘ગીત ગાયા પથ્થરોંને’, (તેરે ખયાલોં મેં હમ....), ‘બુંદ જો બન ગઇ મોતી’ (યે કૌન ચિત્રકાર હૈ...), ‘જલ બિન મછલી નૃત્ય બિન બિજલી’ (તારોં મેં સજકે અપને સૂરજ સે દેખો ધરતી ચલી મિલને...) કૌંસમાંનાં સેમ્પલ જોયા પછી નથી લાગતું કે આ એક એક આલ્બમનાં તમામ ગાયનો માટે એક એક સ્વતંત્ર લેખ કરવો પડે? સોચો ઠાકુર!